Vreugde, verdriet, angst, woede, verbazing en afschuw worden de basisemoties genoemd omdat er bij deze emoties sprake is van universele expressie. Deze emoties zullen we in ons werk in meer of mindere mate ervaren, afhankelijk van de situaties waarin we terecht komen en onze eigen herinneringen, die worden opgeroepen uit ons geheugen.
Dit lijstje kun je uitbreiden met een heleboel nuances. Eén emotie werkt in ons werk heel belemmerend: Paniek.
Volgens de Dikke van Dale betekent het: algemene, plotselinge, radeloze angst.
Als je in paniek raakt, glipt de controle over de situatie je uit je handen. Waar we angst in ons werk vooral associëren met agressie of gevaar, daar ontstaat paniek vaak anders.
Zoals de definitie zegt, is het een algemene angst. Er is dus niet sprake van één stressor die ons angst aanjaagt.
Ik pakte een paar jaar geleden medicatie uit onze spoedtas, toen een agent zich hardop afvroeg of het aluminium rolkoffertje dat naast ons stond, misschien van de neergeschoten man was, die we op dat moment behandelden. De angst die ik toen voelde was gericht op de mogelijke inhoud van dat koffertje en duurde heel kort, omdat bleek dat de koffer niet van hem was.
Geen paniek dus, maar gerichte angst. Zeker niet prettig, maar het werkt wel anders door in je systeem, omdat er een gerichte oorzaak aan te wijzen is.
Wanneer je door paniek bevangen raakt, is er een algemeen gevoel van verlies van controle. Ineens heb je geen idee meer hoe je moet handelen. Wat je kunt doen voor de patiënt, welk protocol van toepassing is, welke medicatie gegeven moet worden, welke route je moet rijden naar het ziekenhuis.
Ter vergelijking: je hebt keihard geleerd voor een examen. Je bent redelijk gespannen, maar dat hoort erbij. Je slaat het examenformulier open, kijkt naar de eerste vraag en…. er komt helemaal niets meer terug van wat je hebt geleerd. Totale black out.
Die toestand is in ons vak nogal onwenselijk. In eerste instantie voor de patiënt, maar zeker ook voor onszelf. En toch overkomt het vrijwel iedereen wel eens. Misschien niet een totale black out, maar dat paniekerige gevoel, dat je niet weet hoe je een benarde situatie kunt doorkomen. Hoe komen we hier weg met deze patiënt? Waar blijft die MMT arts? Waarom lukt het niet om er lucht in te krijgen?
Er is heel veel te zeggen over hoe je deze emotie kunt voorkomen. Voldoende training in vaardigheden en kennis van casussen die je niet vaak treft. Voldoende goede nachtrust. Voldoende inspanning en ontspanning. Goede onderlinge samenwerking en communicatie. De lijst is inspiratie voor het schrijven van deze tip-reeks.
Voor het Mentale Uniform, met je eigen lichaam als belangrijkste kledingstuk, is er een fysiologisch gegeven, dat je kan trainen om de drempelwaarde van stress te verhogen, waardoor je meer weerstand kunt bieden in een situatie, als paniek je bij de keel dreigt te grijpen.
Onze ogen zijn onderdeel van onze hersenen. Het enige zichtbare stuk ervan, zou je kunnen zeggen. Ze nemen vorm en kleur waar en ze vertellen via de rest van het brein of het lichaam alert of ontspannen kan zijn.
Dit laatste doen de ogen op twee manieren:
- Ze vertellen of er daglicht aanwezig is. Onze 24uurs klok, de Nucleus Suprachiasmaticus zit niet voor niets boven het knooppunt van de oogzenuwen. De ogen spelen dus een belangrijke rol bij je dag en nachtritme.
- Als er een stressor is, gebeurt er iets super cools met de ogen. De pupillen worden groter, waardoor er meer licht binnen komt en we beter zicht krijgen. Maar de vorm van de lens verandert ook, waardoor we van panorama-modus ineens in portret-modus kijken. We creëren automatisch een tunnelvisie waarbij alles wat buiten de focus ligt, vervaagt.
Een briljant systeem, want de focus komt te liggen bij datgene waardoor we gestrest raken.
En nu komt de ambulance-anti-paniek-lifehack.
Net als bij de ademhaling, werkt dit systeem twee kanten op. Zoals je met ademhalingstechnieken je hartfrequentie kunt beïnvloeden, zo kun je met je zicht mentale rust creëren, terwijl je lichaam in staat van paraatheid verkeert.
Dit vereist training, maar neurowetenschappers onderzoeken het en ik ben zelf zo vrij geweest om het te testen. Hoe dat werkt?
Nogmaals: als je stress oploopt, vervormt de lens van je oog, waardoor je zicht scherper wordt op een kleiner object. Dit kan letterlijk een hond zijn die je aanvalt. Dan is het niet nodig om te zien dat op de kerktoren op de achtergrond de wijzers 5 voor 12 aanwijzen. Je moet die hond scherp in beeld hebben om jezelf te verdedigen. Of te rennen voor je lijf en leden.
Ons stresssysteem werkt generiek. Dat betekent in dit geval, dat als je stress oploopt doordat je morgen een examen hebt, je lens ook vervormt en je blikveld vernauwt. Of als je aan het hardlopen bent, of touwtje springt, of welke sport dan ook en je hartslag gaat omhoog, je ademhalingsfrequentie neemt toe, je bloeddruk stijgt ……. de lens van je ogen ook vervormt en je blikveld vernauwt!
En daar zit de truc!
Als je de lenzen in je ogen terugbrengt in hun relax stand, dan geeft dat het signaal naar je brein dat er geen stress is.
Volgens neurowetenschappers verhoog je je stressdrempelwaarde al door dit twee tot drie keer per week te trainen.
Tip #11
- sport tot een punt vlak voordat je denkt “Nu ga ik kapot”. Richt je blik dan op een zo ver mogelijk object. Beweeg je hoofd en je ogen niet, maar begin te staren naar dat object. Als je buiten bent, helemaal aan het einde van de horizon. Ben je binnen, zoek dan het verste object in de ruimte. Hou je tempo/intensiteit nog minstens een minuut vol terwijl je in de verte staart.
Dit geeft een bewuste ‘dissociatie’ van je fysieke toestand (HF, AF, RR, etc). Je kalmeert je brein, dat tot dat moment volop meedeed met de stressreactie.
Je prefontale cortex wordt in die gekalmeerde toestand weer geactiveerd. Dit is de plek in je brein waarmee je plannen maakt, besluiten neemt en emoties reguleert. Hiermee kun je dus weer nadenken en controle behouden!
Als je dit regelmatig traint, verhoog je je stress drempelwaarde, waardoor je minder snel in paniek zult raken. En als paniek tijdens een casus om de hoek komt meekijken, kun je het live toepassen.
Tot volgende week, volgende tip!